Τα Χριστούγεννα είναι γεμάτα χαρά, στολισμένα δέντρα, μυρωδιές από μελομακάρονα, και… καλικάντζαρους! Ναι, αυτά τα μικροσκοπικά, σκανταλιάρικα πλάσματα με την αμφιλεγόμενη γοητεία που κάνουν περισσότερη φασαρία κι από τα οικογενειακά τραπέζια. Ας μιλήσουμε λοιπόν για τους πιο άτακτους «επισκέπτες» των γιορτών, που ευτυχώς εξαφανίζονται μόλις πέσουν τα Φώτα!
Ανάλογα με την περιοχή, οι καλικάντζαροι έχουν και διαφορετικά ονόματα: καρκάντζαλοι, σκαντζάρια, τζόγιες – όρεξη να ’χεις να μαθαίνεις! Όμως το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η… ασχήμια τους, κάτι που, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν τους έχει εμποδίσει καθόλου να γίνουν θρύλοι. Φανταστείτε μικρά, μαλλιαρά πλάσματα, που λατρεύουν τη φασαρία και τις καταστροφές. Είναι οι ακούραστοι εργάτες του χάους: σπάνε κεραμίδια, ρίχνουν τα ποτήρια, κρύβουν τα μελομακάρονα – και μετά εξαφανίζονται σαν τον λογαριασμό του ρεύματος που ξεχάσαμε να πληρώσουμε.
Οι καλικάντζαροι έχουν μια εξαιρετικά… ιδιαίτερη δίαιτα: βατράχια, φίδια, ποντίκια και ό,τι άλλο κάνει τους ανθρώπους να ανατριχιάζουν. Ωστόσο, στις γιορτές δείχνουν μια αδυναμία στα χριστουγεννιάτικα γλυκά μας – λες και το έθιμο τούς δίνει άδεια να κάνουν πάρτι στην κουζίνα μας. Οι παλιοί ήξεραν: για να κρατήσουν μακριά τους καλικάντζαρους, έριχναν τον αγιασμό παντού. Καπνοδόχες; Σταυροί. Δοχεία λαδιού; Σταυροί. Παράθυρα και πόρτες; Σταυροί. Οπλισμένοι με πίστη και… δώδεκα αδράχτια (γιατί τόσα χρειάζονται, προφανώς), οι νοικοκυραίοι απέτρεπαν τα πλάσματα αυτά από το να κάνουν τα σπίτια τους… παρανάλωμα της σκανταλιάς.
Οι καλικάντζαροι είναι σαν τους καλεσμένους που δεν λένε να φύγουν από το πάρτι: από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα, σου κάνουν τη ζωή δύσκολη. Όμως, μόλις φτάσει η ευλογημένη μέρα του Αγιασμού των Υδάτων, οι μικροί ταραξίες εξαφανίζονται, βουτώντας πίσω στις σκοτεινές κρυψώνες τους.
Κι έτσι, εμείς μένουμε πίσω να συμμαζεύουμε τα σπασμένα, αναστενάζοντας με ανακούφιση – τουλάχιστον μέχρι την επόμενη χρονιά.Ίσως οι καλικάντζαροι να μην είναι τόσο κακοί τελικά. Είναι μέρος της παράδοσής μας, και χωρίς αυτούς, τα Χριστούγεννα δεν θα είχαν την ίδια… αταξία. Και ποιος ξέρει; Ίσως κάπου βαθιά μέσα μας, να χαιρόμαστε για τη μικρή αυτή αναστάτωση που φέρνουν.
Σήμερα, τα περισσότερα από αυτά ίσως να μην τηρούνται, αλλά οι θρύλοι συνεχίζουν να ζωντανεύουν κάθε Δωδεκαήμερο, φέρνοντας μαζί τους μια δόση νοσταλγίας και χαμόγελου
Τα έθιμα που σχετίζονται με τους καλικάντζαρους είναι πλούσια και ιδιαίτερα, καθώς οι άνθρωποι σε όλο το Πανελλήνιο ανέπτυξαν δημιουργικούς τρόπους για να τους αποτρέψουν ή να προστατευθούν από τις σκανταλιές τους. Οι καλικάντζαροι αγαπούν να μπαίνουν στα σπίτια από την καπνοδόχο, οπότε οι παλιοί φρόντιζαν να έχουν το τζάκι πάντα αναμμένο κατά τη διάρκεια των Δωδεκαημέρων (από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα). Για έξτρα προστασία, τοποθετούσαν δέκα ή δώδεκα αδράχτια στο τζάκι, έτσι ώστε οι καλικάντζαροι να μπερδεύονται μετρώντας τα ξανά και ξανά (είχαν πρόβλημα στο μέτρημα!).
Ο αγιασμός του σπιτιού ήταν βασικό έθιμο. Καθημερινά, και ιδιαίτερα την παραμονή των Φώτων, οι άνθρωποι ράντιζαν τα σπίτια τους, τα χωράφια και τα ζώα με αγιασμό για να διώξουν τους καλικάντζαρους.Για να αποτρέψουν τους καλικάντζαρους από το να μπουν στο σπίτι, έβαζαν σταυρούς στις πόρτες, τα παράθυρα και τα δοχεία λαδιού.
Η πίστη στο συμβολισμό του σταυρού ήταν αρκετή για να κρατήσει τα άτακτα πλάσματα μακριά.Σε ορισμένα χωριά άναβαν μεγάλες φωτιές στις πλατείες ή στα σταυροδρόμια. Αυτές δεν ήταν μόνο για το γιορτινό κλίμα αλλά και για να «κάψουν» τις δυνάμεις των καλικάντζαρων.Το σκόρδο, γνωστό για τις «μαγικές» του ιδιότητες, χρησιμοποιούνταν συχνά. Το κρεμούσαν πάνω από τις πόρτες ή το έκρυβαν σε γωνιές του σπιτιού για να απωθήσουν τους καλικάντζαρους.
Με την τελετή του αγιασμού των υδάτων την ημέρα των Θεοφανίων, οι καλικάντζαροι χάνουν κάθε δύναμη και επιστρέφουν στα βάθη της γης. Οι άνθρωποι τότε αναστέναζαν με ανακούφιση και συνέχιζαν τη ζωή τους χωρίς τον φόβο της… καλικαντζαροτρομοκρατίας!Αυτά τα έθιμα είναι ένας συνδυασμός πίστης, φαντασίας και λαϊκής σοφίας, δίνοντας μια ξεχωριστή νότα στις γιορτές. .
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
