Σε μια μακροσκελή ανάρτησή του, ο δημοσιογράφος –συγγραφέας Παναγιώτης Παπαδημήτρης αποχαιρέτα το μεγάλο Κύπριο ποιητή Μιχάλη Πασιαρδή, στο προσωπικό του προφίλ, παραθέτοντας μια δική του συνέντευξή που έδωσε στον δημοσιογράφο Ανδρέα Καουρή στην εφημερίδα «Ο Αγών».
«Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΣΙΑΡΔΗΣ, ΤΟ ΡΙΚ ΚΑΙ Ο ΠΑΥΛΟΣ ΛΙΑΣΙΔΗΣ»
Ένα τρίτο μέρος από τη ζωή και τη δράση του μεγάλου μας ποιητή και φίλου Μιχάλη Πασιαρδή που χάσαμε το Μεγάλο Σάββατο παραθέτω και σήμερα. Είναι δική του αφήγηση στον δημοσιογράφο Αντρέα Καουρή, στην εφημερίδα “Ο Αγών”, λίγο μετά την προσφυγιά.
Μίλησε για όλα όσα τον αφορούσαν. Είπε:
“Αισθάνομαι ότι όλα τα χρόνια μου είναι στο ΡΙΚ. Τακτικός συνεργάτης από το ’60 και το ’64 λειτουργός προγραμμάτων. Τότε (1964) συνέπεσε να διοριστεί διευθυντής προγραμματων Ραδιοφώνου και ο Ανδρέας Χριστοφίδης, ένας πολύ προικισμένος άνθρωπος πολύπλευρος γνώστης που ενεθάρρυνε και ενθαρρύνει όποιον μπορεί να προσφέρει κάτι στο ραδιόφωνο-τηλεόραση. Από τότε λοιπόν κρατώ ορισμένες εκπομπές στο Ιδρυμα, μέσα από τις οποίες προσπαθώ να καναλιάσω ουσιαστικά πράγματα στο κoινό».
Για την προσφορά του ΡΙΚ είπε στην ίδια συνέντευξη του ο Μιχάλης Πασιαρδής:
«Η πνευματική και πολιτιστική προσφορά του Ιδρύματος είναι μεγάλη. Ας αναλογιστεί κανείς κι’ ας αναμετρήσει κατά χρόνια πίσω πόσα πρόσφερε το ΡΙΚ όταν δεν προϋπήρχε τίποτε στον τόπο. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι οι πόρτες είναι ανοιχτές για όποιον θέλει και έχει να δώσει. Μπορεί ένας να επικρίνει μεμονωμενα πράγματα, μιαν εκπομπή, ένα θεατρικό, ένα πρόγραμμα. Αλλά η συνολική προσφορά του ΡΙΚ είναι τεράστια και κανένας κακοθελητής δεν μπορεί να την πλήξει».
Ο Μιχάλης Πασιαρδής εξέδωσε πολλές ποιητικές συλλογές από το 1962 και έγραψε θεατρικά έργα τα οποία παρουσίασε η τηλεόραση του ΡΙΚ και ο ΘΟΚ.
Ανέφερε στην ίδια συνέντευξη:
«Άρχισα (να γράφω) θέατρο. Δέκα χρόνων προέγραψα μια κωμωδιούλα. Υστερα ήρθε η ποίηση. Γύρω στα δεκαπέντε. Και ξεκίνησα δίχως στηρίγματα. Το περιοδικό “Κυπριακά Γράμματα” έπαψε να βγαίνει. Δυο άνθρωποι, που όπως φαντάζομαι εκ των υστέρων, θα ήταν βοηθοί στο ξεκίνημα έλειπαν πια. Εννοώ τον Κώστα Προυσή, μεγάλο στυλοβάτη σε προηγούμενους καιρούς και τον Νίκο Κρανιδιώτη, που τον πήρε η έγνοια και η δουλειά του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Μόνος έψαχνα. Το τι γινόταν στην Ελλάδα στην πρό του 60 περίοδο, σχεδόν δεν έφτανε εδώ. Αλλά ευτυχώς ανακάλυψα το περιοδικό “Επιθεώρηση” Τέχνης που έβγαινε στην Αθήνα κι’ έφταναν μερικά αντίτυπα του και στην Κύπρο. Η “Επιθεώρηση” ήταν σπουδαίο μορφωτικό όργανο εκείνης της εποχής και μοναδική πρόσβαση για μένα. Μέσα από τις σελίδες του έμαθα και διδάχτηκα πολλά. Ήταν μια στέρεη βάση. Στην “Επιθεώρηση Τέχνης” ανακάλυψα τον Ρίτσο, τον Βρεττάκο, τον Λειβαδίτη και άλλους. Πεζογραφία διαβάζαμε Καζαντζάκη που έφταναν τα βιβλία του. Ύστερα γνώρισα το έργο του μάστορη Μυριβήλη. Τον Σεφέρη και τον Ελύτη τους ανακάλυψα λίγο αργότερα και από άλλο δρόμο. Εδώ πρέπει να πω πόσα εμείς οι νεώτεροι χρωστούμε στη γενιά του 1930. Μεγάλη γενιά των γραμμάτων μας. Ανεξάρτητα από τα δυο Νόμπελ που έλαβε κι άλλες μεγάλες τιμές και διακρίσεις. Ο Ελύτης είναι ένας κορυφαίος ποιητής. Το έργο του όσο περνάει ο καιρός θα γίνεται υποστασιακό για μας τους Έλληνες. Διδάχτηκα και επηρεάστηκα βασικά από τους Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Βρεττάκο και από τον Τάσο Λειβαδίτη.Διδάχτηκα και από τους παλαιότερους ποιητές μα δεν επηρεάστηκα. Δεν μπορείς όμως να μην σκέφτεσαι τον Σολωμό, τον Παλαμά και τον Σικελιανό».
Ο Μιχάλης Πασιαρδής αγαπούσε ιδιαίτερα την κυπριακή διάλεκτο και αυτό φαίνεται μέσα από τα διάφορα έργα του.
ΕΡ: Θέλουμε να σας ρωτήσουμε κατ’ αρχήν τι ετοιμάζετε ή τι γράφετε τώρα;
ΑΠ: Πρόκειται να βγει ένα βιβλίο πεζογραφικό. Βρίσκεται ήδη στο τυπογραφείο. Είναι η πρώτη μου “μακρυά” κάπως δουλειά στην πεζογραφία. Πριν έγραψα και μερικά διηγήματα που ίσως βγουν κάποτε κι’ αυτά σ’ ένα τόμο. Το πεζογράφημα αυτό που τυπώνεται είναι μια νουβέλλα που έχει τον τίτλο “στα ριζά του Πενταδάχτυλου”. Γράφτηκε τους τελευταίους μήνες του 1977 και μεταδόθηκε σε καθημερινές συνέχειες από το ραδιόφωνο τους πρώτους μήνες του 78.
ΕΡ: Ποιο είναι το θέμα της νουβέλλας;
ΑΠ: Καταγράφω μνήμες, τοπίο και ζωή ενός χωριού στην Κερυνιώτικη πλευρά του Πενταδακτύλου. Ο συγκεκριμένος παρών χρόνος, στη νουβέλλα είναι πέντε χρόνια πριν από την εισβολή. Πάρτε το και σαν συμβολικό για τον Πενταδάχτυλο.
ΕΡ: Το βουνό αυτό φαίνεται ότι σφράγισε και την ποίηση σας τη μεταπολεμική.
ΑΠ: Και στην ποίηση (όχι μόνον εμένα, αλλά και των άλλων ομοτέχνων στο νησί) σφράγισε μεταπολεμικά το βουνό αυτό, αλλά και τη ζωή μας. Χωρίστηκε πια η ζωή μας σε προϊουλιανή και μεταϊουλιανή, ότι ήταν η Κύπρος πριν από το πραξικόπημα και την εισβολή. Ενας κόσμος αρράγιστος. Ενας παμπάλαιος κόσμος και πολιτισμός που συνέχιζε. Μια θαυμαστή συνέχεια, αδιάκριτη. Κι’ έχω και μια συγκεκριμένη “ιδεολογία” αν μπορεί να ειπωθεί, του κόσμου της Κύπρου.
ΕΡ: Δηλαδή;
ΑΠ: Η Κύπρος που μας δόθηκε να ζήσουμε και ζουν κι’ οι πατεράδες κι’ οι παπούδες, οι περασμένοι που ζήσανε έχει μια πληρότητα μες στο λίγο της. Είναι ένας συγκεντρωμένος πομπός πολιτισμού, όπως είπε κι’ ένας ξένος. Δεν είναι λοιπόν μικρός τόπος. Είναι ένα αλώνι με διαστρώματα βαθιάς ζωής και ουσίας. Και πάντα “σε θέση αιχμής με τη βαρβαρότητα”. Τη βαρβαρότητα που που πληρώνει τώρα ακριβά με τον Αττίλα. Γι’ αυτό πρέπει να προσέξουμε καλά στο δύσκολο καιρό που έλαχε στη δική μας γενιά να μετρά το βάρος του.
ΕΡ: Κι’ οι άλλοι λαοί έχουν πολιτισμούς.
ΑΠ: Σύμφωνοι. Μα εδώ είναι άμεσο πολιτιστικό βίωμα που κάνει τον Ομηρο να μοιάζει σημερινος. Κρατιούνται ήδη, έθιμα και παραδόσεις πανάρχαιες μέσα τους ανθρώπους μας, συναρτημένα στον τωρινό βίο τους, σε κάθε βήμα και έκφραση τους. Αυτή η στερεότητα που χαρακτηρίζει τον Κύπριο έχει τη βάση της εδώ. Κι’ αυτή η σφοδρότητα. Σ’ άλλους ίσως το παρελθον να λειτουργεί έμμεσα, εδώ άμεσα. Κι’ αβίαστα υποσυνείδητα, βαθιά βιωματικά στο αίμα.
ΕΡ: Γνωρίζουμε ότι μεταξύ σας και του συμπατριώτη μας Παύλου Λιασίδη αναπτύχθηκε μια ποιητική αλληλογραφία.
ΑΠ: Η αλληλογραφία μας με τον Παύλο Λιασίδη είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση. Χωρίς να το καταλάβουμε φτιάξαμε ένα έργο. Μεγάλο, ποσοστό από αυτό το ενδιαφέρον έγκειται ακριβώς γιατί φτιάχτηκε ένα έργο χωρίς να το προαποφασίσουμε και ακόμη να το καταλάβουμε. Ετσι αλληλογραφούσαμε ποιητικά, γιατί κάτι θέλαμε να πούμε ο ένας στον άλλο, κι’ όποτε θέλαμε. Είμαστε φίλοι.
ΕΡ: Πριν την προσφυγιά, όταν ήταν στη Λύση ο Λιασίδης;
ΑΠ: Πριν από την προσφυγιά, αλλά και μετά αλληλογραφούσαμε.
ΕΡ: Στην Κυπριακή διάλεκτο και οι δύο;
ΑΠ: Οπωσδήποτε στην κυπριακή διάλεκτο.
