Το πρόσφατο περιστατικό στον ιερό ναό του Απόλλωνα Υλάτη στη Λεμεσό, όπου επισκέπτες ανέβηκαν πάνω σε μνημεία για να βγάλουν φωτογραφίες, δεν είναι ούτε μεμονωμένο, ούτε «ατυχία». Είναι το αποτέλεσμα μιας διαχρονικής, συστηματικής υποτίμησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από την ίδια την Πολιτεία και τους αρμόδιους φορείς.
Η Υφυπουργός Πολιτισμού, Βασιλική Κασσιανίδου, σχολιάζοντας το περιστατικό με τους μαθητές από πρόγραμμα Erasmus στον αρχαιολογικό χώρο της Πάφου, περιέγραψε σωστά μια εικόνα ντροπής – μια συμπεριφορά που, όπως είπε, δεν τιμά ούτε τα παιδιά, ούτε τα σχολεία που τα φιλοξενούν, ούτε τα σχολεία προέλευσής τους. Κι όμως, λίγα δευτερόλεπτα μετά, φρόντισε να… μαλακώσει την ευθύνη, αποδίδοντας το γεγονός σε «μια κακιά στιγμή», υποβαθμίζοντας εμμέσως και το ζήτημα της φύλαξης, λέγοντας ουσιαστικά πως δεν είναι εκεί το πρόβλημα.
ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ
Ε, όχι. Δεν είναι «μια κακιά στιγμή» όταν οι ίδιες οι δομές αφήνουν τα μνημεία εκτεθειμένα. Στους αρχαιολογικούς χώρους δεν υπάρχει μόνιμη, επαρκής και ορατή φύλαξη. Η παρουσία των φυλάκων, όπου υπάρχει, περιορίζεται κυρίως στις ώρες λειτουργίας για το κοινό και συχνά είναι περισσότερο τυπική παρά ουσιαστική. Έτσι, δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου οποιοσδήποτε μπορεί να πλησιάσει, να ανέβει, να ακουμπήσει ή ακόμη και να πατήσει πάνω σε μνημεία χιλιάδων χρόνων, χωρίς να αισθάνεται ότι υπάρχει έλεγχος, όριο ή συνέπεια για τις πράξεις του. Αυτό δεν λέγεται «κακιά στιγμή». Λέγεται κενό ευθύνης, κενό φύλαξης και κενό σεβασμού απέναντι στην ίδια μας την κληρονομιά.
Γιατί τι νόημα έχουν οι αναβαθμίσεις, τα έργα και οι διευκολύνσεις, αν την κρίσιμη στιγμή δεν υπάρχει ο απαραίτητος έλεγχος, αν δεν υπάρχει παρουσία φύλακα, αν κανείς δεν παρεμβαίνει προτού οι πέτρες χιλιάδων χρόνων γίνουν βάθρο για φωτογραφίες;
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων έσπευσε να διευκρινίσει ότι έγιναν «σημαντικές παρεμβάσεις για την αναβάθμιση των χώρων» και ότι οι μαθητές από το πρόγραμμα Erasmus μπήκαν δωρεάν, όπως προβλέπεται σε σχολικές επισκέψεις. Ωραία τα χαρτιά, οι πρόνοιες και οι δωρεάν είσοδοι. Όμως, όταν φτάνουμε στο δια ταύτα – δηλαδή στην πραγματική προστασία των ίδιων των μνημείων – το ερώτημα παραμένει αναπάντητο, φυλάσσονται επαρκώς;
Γιατί να πρέπει ένας άνθρωπος, όπως ο αυτόπτης μάρτυρας Σωτήρης Γιαννακού, να νιώθει αγανάκτηση, θλίψη και αδυναμία μπροστά σε μια τέτοια εικόνα, αντί να νιώθει ότι το κράτος έχει ήδη θωρακίσει αυτούς τους χώρους; Ο ίδιος αναφέρει «Σήμερα βρέθηκα στον ιερό ναό του Απόλλωνα Υλάτη στη Λεμεσό, έναν χώρο που κουβαλά χιλιάδες χρόνια ιστορίας, μνήμης και πολιτισμού. Κι όμως, μέσα σε αυτή τη γαλήνια και ιερή ατμόσφαιρα, ένιωσα μια βαθιά στενοχώρια.
Η ευθύνη να προστατεύσουμε τους αρχαιολογικούς χώρες δεν είναι «κακιά στιγμή» – είναι διαρκή υποχρέωση, πρώτα της Πολιτείας και μετά όλων μας.
Είδα ανθρώπους να ανεβαίνουν πάνω στο μνημείο, σαν να ήταν απλό σκηνικό για φωτογραφίες, χωρίς καμία συνείδηση του τόπου στον οποίο βρίσκονταν. Ήταν σαν να τραυματιζόταν μπροστά μου κάτι πολύ πιο μεγάλο από την πέτρα – ήταν η ίδια η σχέση μας με το παρελθόν μας. Πόσο εύκολα ξεχνάμε ότι αυτά τα μνημεία στέκουν εδώ αιώνες, κι όμως είναι τόσο εύθραυστα μπροστά στην αδιαφορία. Ένιωσα θλίψη, θυμό, αλλά και μια αίσθηση αδυναμίας βλέποντας να καταπατείται ένας χώρος που αξίζει μόνο σεβασμό. Δεν είναι μόνο ένα αρχαίο μνημείο· είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας, της κληρονομιάς μας, και πονάει να βλέπεις να το αντιμετωπίζουν με τόση απερισκεψία».
Δεν νοείται αρχαιολογικοί χώροι να μένουν ουσιαστικά αφύλακτοι εκτός ωραρίου ή να βασίζονται στην «καλή θέληση» των επισκεπτών. Δεν νοείται να επενδύουμε σε καμπάνιες, φυλλάδια, προγράμματα και ευρωπαϊκές συνεργασίες, και την ίδια ώρα τα ίδια τα μνημεία να γίνονται σκηνικό για selfies.
Οι επισκέπτες φυσικά και φέρουν ευθύνη, όπως και οι συνοδοί – στην προκειμένη περίπτωση των μαθητών. Όμως ευθύνη φέρει και το Υφυπουργείο Πολιτισμού και οι αρμόδιοι φορείς, όταν ο μοναδικός άνθρωπος που βλέπεις στον χώρο είναι αυτός που κόβει τα εισιτήρια και κανένας που να επιβλέπει ουσιαστικά τη συμπεριφορά των επισκεπτών. Η γνωστή «καραμέλα» των μειωμένων κονδυλίων έχει πια χρόνο… δεκαετιών. Δεν μπορεί να χρησιμοποιείται διαρκώς ως άλλοθι, την ώρα που μιλάμε για μνημεία ανεκτίμητης αξίας. Αν πραγματικά θεωρούμε την πολιτιστική μας κληρονομιά προτεραιότητα, τότε η φύλαξή της δεν μπορεί να είναι το πρώτο σημείο περικοπών, αλλά το τελευταίο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
