Παγκόσμιες έρευνες καταδεικνύουν περίπου 15%-20% των παιδιών έχουν βιώσει συμπεριφορές εκφοβισμού στα σχολεία τους, ενώ η Κύπρος σύμφωνα με έρευνα τα ποσοστά κυμαίνονται περίπου στο 17%. Με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα κατά του σχολικού εκφοβισμού (Βullying) η εκπαιδευτικός και συγγραφέας Δωρίτα Μαρκαντώνη αναφέρει στην συνέντευξή της ότι δυστυχώς το Bullying είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο το οποίο τα παιδιά – κι όχι μόνο – το βιώνουν πάρα πολύ δύσκολα.
Τι ορίζουμε ως Bullying;
Ως εκφοβισμό, Bullying, ορίζουμε την κατ΄επανάληψη και για μεγάλα χρονικά διαστήματα εκούσια αρνητική συμπεριφορά ενός παιδιού, ή ομάδας παιδιών, έναντι ενός παιδιού, ή μικρής ομάδας παιδιών. Σε αυτή τη δυναμική σχέσεων, υπάρχει ανισορροπία δυνάμεων. Όταν αναφέρομαι σε ανισορροπία, αυτή αφορά όχι τόσο στη σωματική ανισορροπία των παιδιών, όσο κυρίως στην ψυχική ανισορροπία. Τα παιδιά δηλαδή που είναι οι «αποδέκτες» της εκφοβιστικής συμπεριφοράς, είναι συναισθηματικά και ψυχικά πιο αδύναμα.
Σε ποιο ποσοστό συναντάμε το Bullying στα σχολεία της Κύπρου;
Να αναφέρουμε αρχικά, ότι παγκόσμιες έρευνες καταδεικνύουν περίπου 15-20% των παιδιών, να έχουν βιώσει συμπεριφορές εκφοβισμού στα σχολεία τους. Σαφέστατα υπάρχουν διακυμάνσεις από χώρα σε χώρα, όπως επίσης και από περιοχή σε περιοχή. Στην Κύπρο, επιδημιολογική έρευνα που έγινε στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος «Δάφνη ΙΙ», τα ποσοστά κυμαίνονται περίπου στο 17%. Ωστόσο, χρειάζεται να αναφέρουμε ότι, λόγω του ότι δυστυχώς, αρκετά παιδιά – θύματα δεν μιλάνε ή και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να μην έχουν ακόμη αντιληφθεί τη θυματοποίησή τους, πάντοτε τα ποσοστά μιας έρευνας είναι λίγο πιο κάτω από τα πραγματικά δεδομένα.
Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο προφίλ παιδιών, τα οποία είναι οι «αποδέκτες» της εκφοβιστικής συμπεριφοράς;
Η πραγματικότητα είναι ότι υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία σκιαγραφούν το πιθανό προφίλ των θυμάτων. Ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποιώ τη λέξη «πιθανό», είναι επειδή δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτοι ότι αν ένα παιδί έχει κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά, αυτόματα το κατατάσσουμε στα υποψήφια θύματα ή θεωρούμε δεδομένο ότι θυματοποιείται. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι η εσωστρέφεια, η ντροπαλότητα, η χαμηλή αυτοεικόνα και αυτοπεποίθηση, η δυσκολία στην υπεράσπιση του εαυτού τους και η δυσκολία στην επίλυση διαφορών. Επιπλέον, πιθανώς να είναι σωματικά πιο αδύνατα από τους θύτες (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχουμε δει παιδιά με μικρότερη σωματική διάπλαση να εκφοβίζουν παιδιά μεγαλύτερης σωματικής διάπλασης). Είναι όμως σημαντικό να αναφέρουμε ότι μπορούν να θυματοποιηθούν και παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες και δυνατότητες – άριστοι μαθητές, παιδιά που ασχολούνται με ένα ιδιαίτερο μουσικό όργανο κοκ. Ταυτόχρονα, συγκεκριμένες παροδικές καταστάσεις άγχους, όπως για παράδειγμα οικονομικά προβλήματα στην οικογένεια, προβλήματα υγείας, ένα διαζύγιο των γονιών ή ο ερχομός ενός καινούργιου μέλους, είναι δυνατόν να κάνουν το παιδί πιο ευάλωτο και υποψήφιο θύμα σε μια εκφοβιστική συμπεριφορά.
Όταν αναφερόμαστε σε βία, αυτή αφορά μόνο σε σωματική ή λεκτική;
Ο εκφοβισμός, διακρίνεται σε τέσσερεις κατηγορίες. Το πρώτο είδος είναι ο σωματικός ή φυσικός εκφοβισμός, ο οποίος αφορά σε χτυπήματα, κλωτσιές και κλοπή ή καταστροφή περιουσίας και το δεύτερο είδος είναι ο λεκτικός εκφοβισμός, που αφορά σε κοροϊδίες και συνεχόμενα πειράγματα σχετικά με οτιδήποτε το διαφορετικό μπορεί να έχει κάποιο παιδί. Έχουμε όμως ακόμη δύο είδη εκφοβισμού. Τον κοινωνικό εκφοβισμό, ο οποίος εκφράζεται με τον αποκλεισμό κάποιου παιδιού από την παρέα και την απομόνωσή του από τα υπόλοιπα παιδιά. Αυτό το είδος εκφοβισμού είναι πολύ συχνό, παρά το γεγονός ότι δεν έχει οφθαλμοφανή σημάδια. Έχουμε επίσης τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό – cyberbullying, ο οποίος λαμβάνει τα τελευταία χρόνια όλο και μεγαλύτερες και πιο απειλητικές διαστάσεις. To Bullying είναι δυστυχώς ένα κοινωνικό φαινόμενο το οποίο τα παιδιά – κι όχι μόνο – το βιώνουν πάρα πολύ δύσκολα. Χρειάζεται λοιπόν να μιλήσουν σε κάποιον που εμπιστεύονται γι΄αυτό το οποίο περνούν. Συνήθως τα παιδιά εμπιστεύονται άτομο του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος ή κάποιον εκπαιδευτικό.
Από τη στιγμή που ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός μάθει γι’ αυτό το οποίο βιώνει το παιδί, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να το κρίνει. Χρειάζεται να το αγκαλιάσει με αγάπη και να ενημερώσει άμεσα το σχολείο, το οποίο και οφείλει να το διερευνήσει. Είναι επίσης καίριας σημασίας το να νιώσει το παιδί ότι ο ενήλικας τον οποίο εμπιστεύθηκε θα είναι δίπλα του καθόλη τη διάρκεια αυτής της πορείας. Χρειάζεται ψυχολογική στήριξη κι ενίσχυση της αυτοπεποίθησής του. Αν όμως ένα παιδί βιώνει τον εκφοβισμό στο οικογενειακό περιβάλλον, ή δεν έχει κάποιο άτομο στο οποίο να μπορεί να μιλήσει, υπάρχουν πάρα πολλές γραμμές στήριξης κι επικοινωνίας, στις οποίες μπορεί να καλέσει και να μιλήσει για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει.
«Έχουμε ακόμη δύο είδη εκφοβισμού. Τον κοινωνικό εκφοβισμό και τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό – cyberbullying, ο οποίος λαμβάνει τα τελευταία χρόνια όλο και μεγαλύτερες και πιο απειλητικές διαστάσεις».
Συνήθως τα αγόρια ή τα κορίτσια βιώνουν περισσότερο τον εκφοβισμό;
Όλες οι έρευνες καταδεικνύουν ότι τόσο τα αγόρια, όσο και τα κορίτσια ασκούν, αλλά και βιώνουν όλα τα είδη εκφοβισμού. Είναι μύθος ότι τα αγόρια εξασκούν περισσότερο τον εκφοβισμό σε σχέση με τα κορίτσια. Ο μύθος αυτός, υπάρχει λόγω του ότι σε αρκετές περιπτώσεις, μπερδεύουμε το συγκρουσιακό επεισόδιο (τον απλό καβγά), με τον εκφοβισμό. Επομένως, λόγω του ότι αρκετά συχνά μπορεί να δούμε αγόρια να τσακώνονται, το εκλαμβάνουμε ως εκφοβισμό, χωρίς όμως να είναι.
Μπορεί ενδεχομένως να υπάρξει Bullying μεταξύ μαθητών και καθηγητών;
Είναι μια από τις ερωτήσεις που μου κάνουν συχνά στις διαλέξεις, ιδιαίτερα οι γονείς παιδιών που φοιτούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ναι, είναι πιθανόν να υπάρξουν κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις όπου ασκείται εκφοβισμός είτε από καθηγητές προς μαθητές, είτε από μαθητές προς καθηγητές. Ωστόσο και από τις δύο μεριές, χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο το τι ακριβώς συμβαίνει. Είναι λοιπόν αυτό ακριβώς που ανέφερα και πριν. Χρειάζεται η επιμόρφωση της κοινωνίας, ούτως ώστε να γνωρίζει τι είναι αλλά και τι δεν είναι Bullying.
Εσείς έχετε υπάρξει ποτέ θύτης ή θύμα;
Η αλήθεια είναι ότι στα σχολικά μου χρόνια δεν βρέθηκα ούτε στη θέση του θύτη, αλλά ούτε και στη θέση του θύματος. Με το αντικείμενο του Bullying ασχολήθηκα εκτενώς κατά τη διάρκεια του μεταπτυχιακού μου, όταν δηλαδή ήμουν ήδη εκπαιδευτικός και είχα εντοπίσει σε σχολεία που ήμουν διάφορα θέματα εκφοβισμού που προέκυπταν ανάμεσα σε παιδιά. Έκτοτε, έχω εγκύψει πάνω σε αυτό το θέμα και θέλω πραγματικά να δω το Bullying να τύχει αντιμετώπισης, αλλά και – κυρίως – πρόληψης.
Πόσο ασχολούνται οι αρμόδιοι φορείς για την επίλυση του προβλήματος;
Το Bullying είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που μας αφορά όλους! Χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι πρέπει να δουλέψουμε ολιστικά προκειμένου να αντιμετωπιστεί. Χρειάζεται ο καθένας από εμάς να αναλάβει το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί, είτε από τη θέση του γονέα – οικογένειας, είτε του εκπαιδευτικού – σχολείου, είτε του απλού πολίτη – της κοινωνίας. Σαφέστατα και πρέπει να υπάρξει κι ένα κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο από την πολιτεία, το οποίο αφενός θα ενισχύει τα θύματα ώστε να μιλήσουν, αλλά ταυτόχρονα να αποτρέπει και τους οποιουσδήποτε εν δυνάμει θύτες.
Εάν κάποιος είναι μάρτυρας αυτού του κοινωνικού φαινομένου, πώς μπορεί να αντιδράσει;
Χαίρομαι ιδιαίτερα γι’ αυτή την ερώτηση, γιατί μου δίνει την ευκαιρία να τονίσω για άλλη μια φορά τον ρόλο – κλειδί που έχουν οι θεατές στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού. Στο χέρι των θεατών είναι το να αποδυναμώσουν ή να ενδυναμώσουν τον θύτη με τη στάση τους. Οι θεατές χρειάζεται να σπεύδουν προς βοήθεια του θύματος. Όταν αναφέρομαι σε βοήθεια, δεν εννοώ φυσικά το να χτυπήσουν τον θύτη για να υπερασπίσουν το θύμα. Μπορούν με άλλους τρόπους να το προστατέψουν, αλλά και με τη στάση τους η οποία δεν θα επικροτεί τον θύτη, να τον αποτρέψουν από το να το επαναλάβει. Σίγουρα, οι θεατές δεν πρέπει να παραμένουν απαθείς. Οι σημερινοί απαθείς μαθητές είναι οι αυριανοί απαθείς πολίτες κι εμείς δεν θέλουμε να βλέπουμε την απάθεια στην αυριανή μας κοινωνία. Αυτό που θέλουμε να βλέπουμε είναι πολίτες με ενσυναίσθηση και με μηδενική ανοχή σε συμπεριφορές που πληγώνουν και στιγματίζουν ανθρώπους για μια ζωή.
Η Δωρίτα Μαρκαντώνη είναι συγγραφέας του βιβλίου με τον τίτλο «”Σχολικός Εκφοβισμός – Από τους Μύθους…στην Πραγματικότητα” το οποίο καταπιάνεται με το κοινωνικό φαινόμενο του bullying. Μάλιστα, μόλις πρόσφατα το βιβλίο έχει ενταχθεί στις βιβλιοθήκες του Υπουργείου Παιδείας.
